Spektrum autyzmu to szerokie pojęcie, które obejmuje zaburzenia charakteryzujące się występowaniem nieprawidłowości w zakresie zachowania, komunikacji, relacji społecznych i funkcji poznawczych. Zaburzenia ze spektrum autyzmu mają podłoże neurologiczne, jednak nie udało się do tej pory ustalić  dokładnych przyczyn.  Za wystąpienie charakterystycznych cech neurorozwojowych odpowiada kilka czynników jednocześnie. Warto przy tym zaznaczyć, że u każdego dziecka może to być inny zestaw czynników. Jedną z możliwych przyczyn spektrum autyzmu jest podatność genetyczna.

Zaburzenia ze spektrum autyzmu w różnym stopniu wpływają na jakość życia i funkcjonowanie w społeczeństwie dzieci oraz osób dorosłych. Pamiętajmy, że autyzm nie jest chorobą. Jest zaburzeniem, które towarzyszy osobie od urodzenia przez całe jej życie. Jest stanem warunkującym inny sposób postrzegania  i odczuwania świata, myślenia, a za tym także często reagowania. Osoby ze spektrum autyzmu mają przede wszystkim trudności z nawiązywaniem kontaktów społecznych i rozumieniem reguł kierujących zachowaniami społecznymi. Trudność sprawia im rozpoznawanie i nazywanie emocji własnych i innych osób, a także rozumienie motywów zachowań ludzi. Stąd ich reakcje i sposoby zachowania się w sytuacjach społecznych mogą być nietypowe i dla osób neurotypowych nie do końca zrozumiałe. Aby lepiej poznać i zrozumieć doświadczenia osób ze spektrum autyzmu  w 2008 roku dzień  2 kwietnia został ustanowiony Światowym Dniem Świadomości Autyzmu. Jego celem jest podniesienie świadomości na temat życia i potrzeb osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, rozwinięcie tolerancji i wrażliwości na ich problemy. Aby wyrazić nasze zrozumienie i wsparcie dla osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, przekazać sygnał, że osoby ze spektrum autyzmu nie są same ze swoimi trudnościami, ubieramy się na niebiesko, oświetlamy wiele ważnych budynków niebieskimi światłami.

Zwykło się przyjmować dotąd, że autyzm dotyczy głównie osób płci męskiej. Testy przesiewowe wykorzystywane w diagnozie zaburzeń ze spektrum autyzmu powstawały na podstawie obserwacji chłopców i mężczyzn. Niemal wszystkie wczesne badania dotyczące autyzmu  prowadzono z udziałem chłopców, a ich wyniki posłużyły do stworzenia kryteriów diagnostycznych. Dopiero od niedawna mówi się, że autyzm różnie przejawia się w zależności od płci. Chociaż obecnie diagnoza zaburzeń ze spektrum autyzmu nadal jest kilkakrotnie częściej stawiana w przypadku chłopców, wielu naukowców twierdzi, że zaburzenia te są tak samo częste wśród obu płci. Powszechnie uważa się, że u wielu autystycznych kobiet i dziewczynek, zwłaszcza o wyższym ilorazie inteligencji, zaburzenia te nie zostają rozpoznane. Dlatego prawdopodobnie osób płci żeńskiej z tymi zaburzeniami jest w rzeczywistości znacznie więcej, niż wskazują na to dotychczasowe statystyki.
U dziewcząt i kobiet trudniej jest zdiagnozować zaburzenia ze spektrum autyzmu z uwagi na stosowane przez nie mechanizmy kamuflowania  i radzenia sobie. Jednym z mechanizmów radzenia sobie jest  uczenie się, jak się zachowywać w określonych sytuacjach społecznych. Dziewczynki w okresie szkolnym mogą posługiwać się skryptami i wzorcami zachowań zaobserwowanymi u innych osób i korzystać raczej ze swoich umiejętności intelektualnych niż z intuicji przy decydowaniu co powiedzieć czy zrobić. Innym sposobem radzenia sobie w sytuacjach społecznych jest czekanie, obserwowanie i włączanie się do działania dopiero wtedy, gdy dziecko już wie, jak ma postąpić, by nie popełnić jakiegoś rażącego błędu społecznego. Dziewczęta stosują też strategie unikania poprzez, na przykład grzeczne zachowywanie się po to, by nie zwracać na siebie uwagi innych i pozostać niezauważoną. Z większym prawdopodobieństwem  niż chłopcy nawiązują bliską przyjaźń. To powoduje, że część dziewcząt i kobiet, pomimo swoich trudności, nie otrzymuje właściwej diagnozy i wsparcia. Częściej słyszą one diagnozę zaburzeń lękowych, depresji, choroby afektywnej dwubiegunowej. Dziewczęta potrzebują jednak tak samo, jak chłopcy właściwej diagnozy. Dzięki niej mogłyby uzyskać potrzebne wsparcie w radzeniu sobie z różnymi wyzwaniami, z jakimi wiąże się okres nauki szkolnej, nabyć kompetencji pozwalających na sprawne rozwiązywanie trudnych sytuacji społecznych. To z kolei oznaczałoby dla nich lepszy start w dorosłość. Dzięki diagnozie wiele trudności, które dziewczęta doświadczają, zyskuje swoje racjonalne wytłumaczenie. Diagnoza pozwala też lepiej rozumieć swoje potrzeby, kierować życiem, aby unikać niepotrzebnego stresu czy kryzysów.

Światowy Dzień Świadomości Autyzmu jest więc szczególnym momentem, by poszerzyć swoją wiedzę na temat zaburzeń ze spektrum autyzmu stale uaktualnianą dzięki nowym badaniom i obserwacjom,  a także przekazać osobom z zaburzeniami ze spektrum autyzmu nasze zrozumienie.

Aneta Buras-Walentowska – psycholog