Terapia osób jąkających się wg B. Adamczyk obejmuje:

– trening płynności mówienia ( zmniejszenie niepłynności mówienia);

– psychoterapię ( ustalenie celów oraz zmiana sposobów reagowania na niepłynność mówienia).

W treningu płynności mówienia wykorzystuje się metody:

I bezpośrednie– ćwiczenia poprawiające płynność mówienia (oddechowe, fonacyjne, artykulacyjne i słuchowe). Metody bezpośrednie dzielimy na takie, które kierują uwagę jąkającego na akt mówienia oraz na odwracające jego uwagę od aktu mówienia.

Wśród 1) metod kierujących uwagę na akt mówienia wyróżniamy:

– Metodę Gutzmana- poprawa koordynacji aparatu oddechowo- fonacyjno- artykulacyjnego. W czasie oddychania jąkający się kładzie ręce na piersi                      i wdycha powietrze przez otwarte usta ( bezszelestnie)- długo i równomiernie. Ćwiczenia głosowe od chuchania do szeptu, później od szeptu do pełnego głosu ( przejścia muszą być łagodne).

Ćwiczenia artykulacyjne- głoski wymawiane wg zasady stopniowania trudności: głoski szczelinowe, zwarto- szczelinowe i zwarte, wymawiane najpierw                     w izolacji, później w sylabach i zdaniach.

– Metodę Froeschelsa– „ żucie” z udziałem głosu. Jąkający mówi wolno

„ przeżuwając”: sylaby i słowa, czyta i wypowiada ciągi zautomatyzowane

(np. dni tygodnia), później frazy, zdania i dłuższe wypowiedzi.

– Metoda Fernau- Horn– obejmuje ćw. oddechowe i trening przebiegów słownych- na zasadzie oddychania na miechu unoszącym się szybko i powoli opadającym w dół. Wykorzystuje się oddychanie połączone z wizualizacją obrazu fal morskich (rytmizacja i uspokojenie mówienia)

– Mówienie rytmiczne– mówienie w takt, może być wspomagane metronomem lub innym taktomierzem. Metronom sygnalizuje rytm wypowiedzi drogą słuchową (za pomocą impulsu dźwiękowego), wzrokową (impuls świetlny), czuciową (impuls dotykowy) lub drogą łączenia tych impulsów.

– Mówienie wydłużone– wydłużanie elementów wypowiedzi (zwalnianie jej tempa).

– Metoda „ Echo”( Adamczyk)- łączy terapię fizjologiczną- polegającą na śpiewaniu zwrotki znanej piosenki i jej kilkakrotnym powtarzaniu                                    z równomiernym przedłużaniem samogłoski każdej sylaby oraz terapię psychologiczną- integrującą proces myślenia i mówienia za pomocą np. opisywania obrazka.

– Metoda cienia– powtarzanie z opóźnieniem o 1-2 wyrazy tekstu czytanego lub wymawianego przez terapeutę (zmienne tempo i intonacja)- co odwraca uwagę od własnych wypowiedzi i kieruje ją na innego mówcę (polepszenie płynności mówienia).

– Technika swobodnego przepływu powietrza (Schwartz):

a) rozluźnienie warg,

b) nabranie małej ilości powietrza,

c)     wypuszczenie odrobiny powietrza,

d)    spokojne myślenie,

e)     wolne wypowiedzenie pierwszej sylaby,

f)      krótka pauza,

g)     wypowiedzenie- dokończenie zdania.

– Analiza objawów jąkania– z wykorzystaniem magnetofonu lub video- w celu                          samokontroli ( jąkanie zaawansowane).

– Technika startu mowy– uczenie się przez jąkającego nie napinania narządów artykulacyjnych w czasie wymowy głosek w nagłosie (głównie zwarto-wybuchowych: p, b, t, h, g). Zmniejsza się wówczas ciśnienie w jamie ustnej, co obniża napięcie mięśni warg, języka i podniebienia miękkiego.

– Trening negatywny (Dunlap)- wielokrotne powtarzanie błędnego nawyku prowadzi do jego wygaszenia, przy wysokiej motywacji i koncentracji uwagi na błędzie.

Również metoda Bryngelsona (trening negatywny)- jąkający mieli symulować niepłynne formy mowy tak, aby były zbliżone do rzeczywistego jąkania.

– Metoda Van Ripera– ,,jąkanie bardziej płynne”- świadome jąkanie się ze   zmniejszoną niepłynnością. Kiedy jąkający czuje, że zaraz zacznie się jąkać, to powinien łagodnie skandować, aby rozluźnić mięśnie aparatu mowy (metoda niepopularna – lęk przed ośmieszeniem).

– Metoda Shechana– technika „ ślizgania się” polegająca na celowym przedłużaniu początkowego dźwięku w wyrazie budzącym lęk- przed wypowiedzeniem niepoprawnym.

Poprawa płynności zwiększona, gdy niepłynnie będzie wymawiane słowo wywołujące logofobię. Dodatkowo stosowanie pauz redukujących lęk przed ciszą.

– Metoda Frazera (dla dorosłych) zaleca:

1)    Mów wolno, rób pauzy.

2)    Jąkaj się bez wysiłku- naprzemiennie rozluźniaj i napinaj mięśni: warg, języka, żuchwy, szyi, ramion. Mów i czytaj pełnym głosem, przyznaj się do tego, że się jąkasz.

3)    Nie unikaj wypowiadania trudnych słów.

4)    Utrzymuj kontakt wzrokowy z rozmówcą.

5)    Kontroluj swoje ruchy biorące udział w oddychaniu, fonacji                      i artykulacji. Naśladuj własne jąkanie porównując z płynnym mówieniem. Jąkaj się jak najwolniej, aby blokowanie wypowiedzi przebiegało najłagodniej.

6)    Modyfikuj bloki w mówieniu (pauzy, rozluźnianie mięśni artykulacyjnych, mówienie z przeciąganiem, mówienie przy spokojnym oddechu; nie przerywać mówienia, ale wydłużać wymawianą głoskę i uświadomić, jaki ruch spowodował blok, powtórzyć słowo i zwrócić uwagę na sposób wymawiania go.

2) Metody odwracające uwagę od mówienia:

– Metoda Liebmanna– odwrócenie uwagi od oddychania i artykulacji.

(bez ćwiczeń oddechowych fonacyjnych i artykulacyjnych)- 4 etapy metody:

1)    wspólne czytanie lub równoczesne mówienie krótkich zdań,

2)    powtarzanie zdań coraz cichszym głosem przez terapeutę, aż do ruchów artykulacyjnych- bez użycia głosu,

3)    jąkający się powtarza krótkie teksty, najpierw zdanie po zdaniu, później cały tekst, we własnej wersji,

4)    opanowanie swobodnej konwersacji w różnych sytuacjach komunikacyjnych- skupienie uwagi na treści, a nie formie wypowiedzi, która jest formułowana automatycznie.

– Maskowanie– kontrolowane zagłuszanie szumem lub hałasem części lub całej wypowiedzi osoby jąkającej się. Wzrasta intensywność głosu.

II Metody pośrednie:

– Porady: logopeda, lekarz, pedagog, psycholog.

(„ Nie mów do dziecka: Nie jąkaj się.”

„ Nie kieruj uwagi dziecka na jego sposób mówienia”

„ Nie mów za dziecko i nie odpowiadaj za nie na pytania”

„ Nie polecaj dziecku, aby powtórzyło, mówiło wolniej itd.”

wg Quirosa i Byrne)

– Farmakologia i ziołolecznictwo ( m.in. atropina, witamina C i B6, wapń).

– Metoda W. Sherborne– wg M. Bogdanowicz przez aktywność ruchową następuje poprawa stanu emocjonalnego, funkcjonowania społecznego, komunikacji werbalnej i pozawerbalnej.

– Logorytmika– metoda oparta na rytmie muzycznym z zastosowaniem słowa               i ruchu.

– Terapia zabawowa– zabawy w piaskownicy, lepienie z gliny, plasteliny, teatrzyk kukiełkowy, gry przy użyciu zabawek. Ujawnia i rozładowuje wewnętrzne napięcia i konflikty.

PSYCHOTERAPIA- „ oddziaływanie psychologiczne, mające na celu leczenie- usuwanie zaburzeń, przeżywanych przez jednostkę lub określanych przez jej otoczenie jako choroba” (J. Aleksandrowicz)

– Psychologia indywidualna– Schoenaker stosuje psychologię indywidualną Adlera w terapii osób jąkających się wg założeń, której za jąkanie odpowiedzialne są dwa czynniki:

1)    wyraźnie odczuwany kompleks niższości,

2)    dążenie do odgrywania znaczącej roli, jako psychiczna reakcja kompensacyjna (np. domaganie się współczucia, ucieczka w chorobę, wytłumaczenie niepowodzeń itp.)

– Relaksacja– zmniejszenie napięcia mięśniowego i emocjonalnego ułatwiające           płynne mówienie.

– Desentyzacja– metoda polegająca na zastępowaniu reakcji lękowych reakcjami relaksu i odprężenia. Etapy:

a)     ustalenie hierarchii sytuacji lękotwórczych,

b)    wyuczenie się relaksacji,

c)     wyobrażenie sobie sytuacji lękowych i zastępowanie reakcji lękowych- reakcjami relaksu ( S. Siek).

– Drama– inscenizacja- ujawnianie tłumionych uczuć „ pod maską”, narzędzie wyrażania siebie, pośrednictwo w komunikacji interpersonalnej.

–Psychoterapia krótkoterminowa– hipnoza.

 

Opracowanie D. Andrzejewska

na podstawie: „Jąkanie” Z.Tarkowski

v