Zawód nauczyciela jest trudny i wymagający: oczekuje się od nas wiedzy, kompetencji, ale też umiejętności komunikacyjnych i społecznych, odporności psychicznej, kreatywności, umiejętności negocjacyjnych, a także dyspozycyjności, zdolności niesienia pomocy i wsparcia. Jesteśmy poddani ciągłym ocenom i obserwacjom: ze strony osób i instytucji decyzyjnych, rodziców, uczniów, a także kolegów z pracy, a nawet społeczeństwa. Często mówi się o kryzysie autorytetów w obecnym świecie, a właśnie zawód nauczyciela zawsze powiązany był z dużym szacunkiem i budził autorytet w społecznościach. Przysłowie chińskie mówi: „Jeden dzień z Mistrzem znaczy więcej niż miesiąc zgłębiania mądrych ksiąg”. Jeśli mieliśmy szczęście spotkać takich „Mistrzów” na swojej drodze, pamiętamy ich przez całe życie.

Autorytet zdobywa się na trzy sposoby: formalnie, osobowością, wiedzą.

1. Autorytet formalny

Mają go np. profesorowie uniwersytetu, rektorzy czy dyrektorzy, a więc związany on jest z tytułem, pozycją społeczną, stanowiskiem. Jednak autorytet formalny szybko się skończy, gdy nie idzie w parze z charyzmą lub wiedzą.

2. Autorytet oparty na osobowości

Jego podstawą jest ciekawa osobowość. Charyzmatyczny nauczyciel nie musi podnosić głosu, by słuchano go z uwagą. Zaraża swoją pasją, entuzjazmem, własnym przykładem nakłania do wysiłku.

3. Autorytet oparty na wiedzy

Oparty jest na dużej wiedzy i stosownych umiejętnościach.

Budowanie autorytetu nauczyciela oparte jest przede wszystkim na kształtowaniu relacji miedzy nauczycielem a uczniami uwzględniającej autonomię obu podmiotów. Autorytet nauczyciela – mistrza i przewodnika – wymaga przestrzegania zasad poszanowania godności ucznia. Jednocześnie nauczyciel, który jest odpowiedzialny, otwarty, słuchający, nie krytykujący i konsekwentny, może liczyć na szacunek uczniów.

Drogi Nauczycielu, pamiętaj, że fakt bycia nauczycielem nie gwarantuje Ci tego, że będziesz dla uczniów autorytetem, musisz na niego zapracować. Może pomogą Ci poniższe sugestie (sprawdzone przez „kolegów po fachu” a potwierdzone w badań dot. potrzeb uczniów), a może już taki jesteś?

• Zawsze traktuj dzieci z należytym szacunkiem – niezależnie od ich wieku. Nie poniżaj, nie używaj sarkazmu, ale też stawiaj wyraźne granice.

• Pokazuj swoje mocne strony, umiejętności i wiedzę. „Zarażaj” dzieci swoim zapałem i zaangażowaniem.

• Nie walcz o utrzymanie autorytetu za wszelką cenę, bo – paradoksalnie – obniża to twój autorytet. Przyznaj, że popełniłeś błąd – nauczysz uczniów tego samego. Jednocześnie bądź ekspertem w swojej dziedzinie, a jak czegoś nie wiesz – to sprawdzaj i szukaj.

• Bądź autentyczny, komunikuj się w sposób otwarty, jednoznaczny, bez uciekania się do gier międzyludzkich. Uczniowie cenią dobrą atmosferę na lekcji, ale też wcale nie oczekują zbytniej pobłażliwości.

• Nie wymagaj okazywania wdzięczności, nie wymuszaj bezwzględnego podporządkowania i zgody bez podawania uzasadnień. Natomiast bądź konsekwentny w egzekwowaniu reguł, przyjętych w klasie zasad i umów. Określ granice i normy – jeżeli tego nie zrobisz Ty – zrobi to któryś z uczniów (nieformalny lider).

• Przyjmij na siebie odpowiedzialność za relacje z uczniami, ponieważ to Ty jesteś dorosły. Nie możesz stać się ich kumplem, nie możesz też obrazić się na nich jak ich kumpel (młodzież potrzebuje mądrego dorosłego, kumpli znajdzie sobie wśród rówieśników).

• Bądź przewidywalny, ale nie sztywny. Dotrzymuj obietnic.

• Okazuj ciepło, życzliwość, wsparcie, ale w sposób dostosowany do uczniów. Szanuj przy tym swoje granice i nie rób tego wbrew sobie, bo przestaniesz być autentyczny.

• Pomagaj uczniom, gdy im trudno, ale słuchaj uważnie, jakiej pomocy od Ciebie oczekują. Nie narzucaj własnych rozwiązań.

• Wybaczaj. Prawdziwe autorytety wybaczają!

• Bądź sprawiedliwy, a przynajmniej staraj się.

• Daj sobie prawo do błędu. Życie toczy się dalej i zawsze masz szansę naprawić swój błąd.

• Dostrzegaj w uczniach to, co najlepsze. Masz prawo kogoś nie lubić, ale pamiętaj, że każdy ma w sobie dobre strony. Pracuj również z tymi, których nie darzysz sympatią (tak robią profesjonaliści), a często odkryjesz coś zupełnie zaskakującego.

• Bądź spójny i wiarygodny – postępuj zgodnie z zasadami, które głosisz.

Co warto w sobie rozwijać, nad czym możemy popracować? Polecam takie tematy:

zdolność słuchania i obserwowania, komunikacja, mowa ciała, kształtowanie własnego wizerunku, radzenie sobie ze stresem i emocjami, mediacje i negocjacje, wiedza o potrzebach rozwojowych młodzieży.

Wszystkim nauczycielom dziękujemy za dotychczasową współpracę i życzymy dniu naszego wspólnego święta poczucia spełnienia i satysfakcji z wypełnianych ról, a także tego, żeby pozostali w pamięci swoich uczniów jako ich Mistrzowie i Przewodnicy. Życzymy zdolności dostrzegania własnych zasobów i korzystania z nich, a także umiejętności dawania wsparcia innym i akceptacji tego, że każdy z nas też ma prawo do otrzymywania pomocy od innych.

Ewa Burzyńska – psycholog nauczyciel

oraz cały zespół

Powiatowej Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Nakle nad Notecią